Cách chừng 70 năm nay, trước khi nhượng giao Nam Kỳ cho chánh phủ Lang Sa, ông Phan Thanh Giản, lúc ấy làm Nam Kỳ kinh lược và ông Trương Tác Dụng có làm một bài minh chạm vào đá cẩm thạch, rồi dựng trước mộ của đức quốc công. Bia ấy đề ngày tháng chạp niên hiệu Tự Đức thứ mười.
Từ khi dựng bia đến sau, vật đổi sao dời, quan Phan Thanh Giản nhượng Nam Kỳ cho Chánh phủ Pháp rồi uống thuốc độc mà tử tiết, ông lãnh Tân lén lấy đầu thầy là ông lãnh Định giúp nhà nước Lang Sa dẹp yên đám giặc Tháp Mười; từ ấy nhẫn nay sao dời vật đổi, không biết vì duyên cớ gì mà tấm bia ấy ngày nay lại đương đứng sững ở trong đất thánh Tây.
Ông Phạm Đăng Trung thấy vậy có viết thơ cho quan Thống đốc Nam Kỳ và Triều đình Huế mà xin phải giao tấm bia ấy lại cho từ đường họ Phạm gìn giữ. Chánh phủ trả lời rằng đồ trong đất thánh tây là thuộc về của thành phố Sài Gòn. Ông Phạm Đăng Trung lật đật lại xã tây(*). Song chưa gặp đặng ông Rouelle.
Ông Phạm Đăng Trung còn xin thành phố Sài Gòn phải bôi mấy hàng chữ tây trên tấm bia ấy và sửa bài minh lại y như cũ rồi cho đem lại nhà thờ của ông đức quốc công, ông Phạm Đăng Trung mới chịu lãnh.
Sao mà tấm bia ấy lại lạc vào trong đất thánh Tây? Để đến kỳ sau chúng tôi sẽ tra xét và lấy hình mà đăng lên báo.
Hôm nay chúng tôi chỉ xin chánh phủ và ông Rouelle là người đã có tiếng yêu người An Nam nên mau mau đem tấm bia ấy mà giao lại cho Phạm từ đường.
Ai ăn ai thua, ngày nay cũng đã phân minh rồi, thành phố Sài Gòn có giữ chi lại cái dấu tích đường tên mũi súng!
Mà tôi tưởng mấy ông hội đồng thành phố An Nam cũng nên can thiệp vào vụ này. Chúng tôi chờ mấy ông lắm.

Tân Việt
Đông Pháp thời báo,
Sài Gòn, s. 731 (14.6.1928)

(*) thích lý: nơi ở của họ ngoại nhà vua (theo Đào Duy Anh, Sđd.)
(*) Xã tây: từ thông tục, thường được dùng trên báo chí đương thời, trỏ nơi đóng các cơ quan công quyền của chính quyền Pháp tại thuộc địa.

http://lainguyenan.free.fr/pk1928-cauchuyen/cazibia.html


--------------------------------------------------------------------------------------------